Σάββατο 29 Ιουνίου 2013

ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΠΑΝΤΩΝ : Μια εορτή γεμάτη παλιές αξέχαστες αναμνήσεις Κερκυραϊκής ψαλτικής !


        Κυριακή των  Αγίων Πάντων αύριο και στο ευλογημένο νησί μας οι Άγιοι τιμώνται με περικαλλείς Ναούς σε πολλές περιοχές. Στην πόλη, πίσω από την πλατεία της Σπιανάδας, βρίσκεται ο ιστορικός Ιερός Ναός της Υ.Θ. Βλαχερνών και των Αγίων Πάντων που μέχρι πριν λίγα χρόνια ήταν και ο τελευταίος Ναός στην πόλη που σε όλες τις Ακολουθίες έψαλαν την Κερκυραϊκή ψαλτική.
     Κάθε  χρόνο στην πανήγυρη του Ναού, η παιδική ψαλτική συντροφιά, που είχε τότε δημιουργήσει ο μακαριστός π. Κώστας Σουρβίνος στον Άη Βασίλη, έψαλε στον πανηγυρικό Εσπερινό στο δεξιό αναλόγιο ενώ στο αριστερό έψαλαν οι ψάλτες του Ναού, με πρώτο τον αείμνηστο μουσικοδιδάσκαλο Νικόλαο Δολιανίτη.
Για τη συμμετοχή μας στον πανηγυρικό Εσπερινό  κάναμε αρκετές πρόβες στο Ναό μας, στον Άη Βασίλη, με "τελική πρόβα" το δικό μας Εσπερινό, πριν πάμε στους Αγίους Πάντες.  
Πέρυσι, τέτοια μέρα παρουσιάσαμε ένα βίντεο με ένα ηχητικό ντοκουμέντο από τον πανηγυρικό Εσπερινό του 1994 το οποίο μπορείτε να δείτε εδώ: http://kerkiraikipsaltiki.blogspot.gr/2012/06/blog-post_09.html 
Εφέτος, επιλέξαμε να παρουσιάσουμε ένα άλλο ηχητικό ντοκουμέντο. Αυτή τη φορά πρόκειται για ηχογράφηση από τον Εσπερινό της εορτής το 1992 στο Ναό του Αγίου Βασιλείου, την "τελική πρόβα" της (τότε) ψαλτικής  μας συντροφιάς, όπως προαναφέραμε.
Παρακολουθείστε το:


Οι Άγιοι Πάντες βοήθειά μας !

Σάββατο 22 Ιουνίου 2013

Πεντηκοστήν εορτάζομεν...

      Παρακολουθείστε εδώ ένα απόσπασμα από τον Εσπερινό της Πεντηκοστής του 1996 στον Ι.Ν. Αγ. Βασιλείου πόλεως. Ψάλλει χορωδιακό σύνολο από φοιτητές του τμήματος Μουσικών σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου, υπό τον αείμνηστο καθηγητή Μάριο Μαυροειδή. 
         Η συμμετοχή του συνόλου αυτού στον Εσπερινό είναι μέρος της τότε προσπάθειας για την καταγραφή και διάσωση της Κερκυραϊκής μας ψαλτικής. Η προσπάθεια αυτή, που είχε γίνει από τον μακαριστό παπα-Κώστα Σουρβίνο και τον αείμνηστο καθηγητή, δυστυχώς δεν ολοκληρώθηκε λόγω θανάτου του καθηγητή.

Τετάρτη 5 Ιουνίου 2013

Λίγα λόγια για την Κερκυραϊκή ψαλτική


(κείμενο από το βιβλίο "ΚΕΡΚΥΡΑΪΚΗ ΨΑΛΤΙΚΗ - 
όπως την έψαλαν οι παλαιοί Κερκυραίοι ψαλτάδες")

 

       Τα τελευταία χρόνια,  η  Κερκυραϊκή Ψαλτική (τα ΄΄Ντόπια΄΄  όπως χαρακτηριστικά λέμε στην Κέρκυρα), ως μέρος της ευρύτερης Επτανησιακής Εκκλησιαστικής μουσικής παράδοσης, αποτέλεσε αντικείμενο επιστημονικής μελέτης και έρευνας πολλών μουσικολόγων ερευνητών.  

    Ο καθηγητής Βυζαντινής μουσικής Ιωάννης Αρβανίτης, στην εργασία του με τίτλο ΄΄Η Βυζαντινή Εκκλησιαστική παράδοση στη Μεταβυζαντινή Κέρκυρα΄΄*, αναφέρεται εκτεταμένα στην ύπαρξη, στο Επισκοπείο (Δεσποτικό) της Κέρκυρας, μιας ελαιογραφίας έργο του ΙΗ΄αιώνα, στην οποία απεικονίζεται ο Ιερέας Θεόδωρος Κιγάλας να κρατά στο αριστερό χέρι ένα δισέλιδο χειρόγραφο εκκλησιαστικού μέλους, που το καφέ μελάνι στην γραφή των σημαδόφωνων (μουσικών χαρακτήρων) αλλά και οι μεταξύ τους συνδυασμοί παραπέμπουν σε Κρητικά μουσικά χειρόγραφα, αποδεικνύοντας έτσι την επίδραση του λεγόμενου ΄΄Κρητικού Εκκλησιαστικού μουσικού ιδιώματος΄΄ στην Εκκλησιαστική μουσική της Επτανήσου.  Πρόσφατα μάλιστα βρέθηκε στην βιβλιοθήκη της Ιεράς Μονής Υ.Θ. Πλατυτέρας Κέρκυρας ένα σημαντικό μουσικό χειρόγραφο** του 17ου αιώνα, ιδίας γραφής και ύφους, το οποίο ήταν για ένα διάστημα στην κατοχή του Ιερέα Θεόδωρου Κιγάλα. 

    Ο μουσικολόγος και συνθέτης Σωτήριος Δεσπότης στην πολύ σημαντική μελέτη του με τίτλο ΄΄Η παραδοσιακή Κερκυραϊκή ψαλτική τέχνη΄΄*** αναφέρει πως η Κερκυραϊκή ψαλτική έχει τις ρίζες της τόσο στη Βυζαντινή μουσική παράδοση όσο και στην Κρητική Εκκλησιαστική μουσική. Το ιδιάζον δε οκτώηχο σύστημα με τις μελωδικές του γραμμές, η έλλειψη οργανικής συνοδείας, η ερμηνεία της μόνο από ανδρικές φωνές, η δυνατότητα μονοφωνικής ερμηνείας της καθώς και όλα τα υπόλοιπα μορφολογικά της χαρακτηριστικά, τοποθετούν την ψαλτική αυτή παράδοση σε μια ιδιαιτέρως σημαντική θέση σ’ αυτό που χαρακτηρίζουμε ΄΄Ελληνική ψαλτική τέχνη΄΄. 

      Η Ψαλτική αυτή παράδοση ήταν για πολλά χρόνια το μόνο μουσικό ιδίωμα ψαλτικής στις Εκκλησίες της Κέρκυρας. Όμως, από τις αρχές του 20ου αιώνα άρχισε σταδιακά να παραχωρεί τη θέση της στη Βυζαντινή (κατά Σακελλαρίδη κυρίως) μουσική και σήμερα ψάλλετε σε ελάχιστους Ναούς, κυρίως στα χωριά του νησιού. Επιβάλλεται εδώ  να γίνει αναφορά στους ανθρώπους, γνωστούς ή άγνωστους, που έψαλλαν την Κερκυραϊκή ψαλτική κατά τις τελευταίες δεκαετίες και που χάρη σ’  αυτούς έφτασε μέχρι τις μέρες μας. Ενδεικτικά αναφέρονται οι μακαριστοί  ιερείς π. Νικόλαος Κουρτελέσης, π. Ευστάθιος Παγιατάκης, π. Γεώργιος Σπίνουλας,  π. Μάριος Δαπέργολας, π. Γεώργιος Μαξιμιλιανός, π. Ιωάννης Σκιαδόπουλος, ο λόγιος π. Αθανάσιος Τσίτσας, όπως και οι αείμνηστοι ιεροψάλτες Θεόδωρος Μωραΐτης, ο ιατρός Νικόλαος Καρύδης, ο μουσικοδιδάσκαλος Νικόλαος Δολιανίτης και πλήθος άλλων. 

      Τα τελευταία χρόνια ξεκίνησε μια μεγάλη προσπάθεια καταγραφής και διάσωσής της από τον μακαριστό πρωτοπρεσβύτερο π. Κωνσταντίνο Σουρβίνο. Ο π. Κωνσταντίνος  υπήρξε άριστος γνώστης της Κερκυραϊκής ψαλτικής και χάρις κυρίως στις δικές του προσπάθειες κρατήθηκε ζωντανή αυτή η παράδοσή μας κατά τις τελευταίες τρεις δεκαετίες.  Εκτός του ότι τη δίδαξε και τη μεταλαμπάδευσε σε αρκετούς λάτρεις της, την κατέγραψε καταρχήν ηχητικά σε κασέτες μαγνητοφώνου  και εν συνεχεία μέρος της χειρόγραφα με νότες, σε συνεργασία με τον αείμνηστο επίκουρο καθηγητή Εθνομουσικολογίας, του τμήματος Μουσικών σπουδών του Ιονίου πανεπιστημίου, Μάριο Μαυροειδή. Δυστυχώς, ο προ ετών αιφνίδιος θάνατος του δεύτερου δεν επέτρεψε την ολοκλήρωση και την δημοσίευση της εργασίας αυτής. 

     Τελειώνοντας, θα ήθελα να σημειώσω ότι η διάσωση και η ανάδειξη της Κερκυραϊκής μας ψαλτικής αποτελεί καθήκον όλων όσων αγαπάμε τον τόπο μας και σεβόμαστε τις παραδόσεις του αλλά και τους προπάτορές μας που αποκομμένοι για πολλούς αιώνες από τον υπόλοιπο Ελλαδικό χώρο και ευρισκόμενοι κάτω από ΄΄αλλόδοξες΄΄ επιρροές, χωρίς να επηρεασθούν από αυτές, κατάφεραν να διατηρήσουν και να διασώσουν τη δική τους ψαλτική για να υμνήσουν τον Θεό, την Παναγία, τον Άγιό μας και όλους τους Αγίους. 

                                                                                                                                                                                                                          Π.Χ.

 


*  Η εργασία αυτή  παρουσιάστηκε, από τον ίδιο τον καθηγητή, σε συνέδριο για την Ιστορία της Επτανησιακής μουσικής (Κεφαλλονιά – Οκτώβριος 1995) και δημοσιεύτηκε αργότερα (2000)  στο βιβλίο  με τα πρακτικά του συνεδρίου. Στο συνέδριο αυτό είχε λάβει μέρος και ο π. Κωνσταντίνος μαζί με τον επίκουρο καθηγητή Εθνομουσικολογίας, του Ιονίου Πανεπιστημίου, Μάριο Μαυροειδή.
**   Το μουσικό αυτό χειρόγραφο παρουσιάζεται στο βιβλίο που πρόσφατα κυκλοφόρησε, από τους Σπύρο Καρύδη και Παναγιώτα Τζιβάρα, με τίτλο ΄΄Το τενόρε της ψαλιμουδίας΄΄ .
***    Η μελέτη αυτή δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΄΄Γρηγόριος Παλαμάς΄΄ (τεύχος 812 & 815 – Θεσσαλονίκη 2006). Ο Σωτ. Δεσπότης υπήρξε φοιτητής του καθηγητή Μαυροειδή στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο και μέσω αυτού γνώρισε  την Κερκυραϊκή ψαλτική και ασχολήθηκε μ’ αυτήν.

   

     

Δευτέρα 3 Ιουνίου 2013

Η Kερκυραϊκή μας ψαλτική


άρθρο του μακαριστού  π. Κωνσταντίνου Σουρβίνου στο περιοδικό ΄΄ΑΠΟΛΥΤΡΩΣΙΣ΄΄ της ομώνυμης Χριστιανικής Αδελφότητος  Κέρκυρας (Μάρτιος - Απρίλιος 2007  αρ. φύλλου 474- 475)

    Λέγοντας ΄΄Κερκυραϊκή Ψαλτική΄΄ εννοούμε το ξεχείλισμα της αγάπης και της ευγνωμοσύνης της Κερκυραϊκής ψυχής προς τον Πανάγαθο δωρεοδότη Θεό και τον προστάτη μας Άγιο Σπυρίδωνα.
      Το παγκοσμίως μοναδικό αυτό είδος ψαλτικής τέχνης μετεδόθη δια μέσου των γενεών από στόμα σε στόμα, με το αυτί, διότι δεν υπήρχαν γραμμένα με νότες τα ιερά τροπάρια και για πλέον από τρεις αιώνες καλλιεργήθηκε στην Κέρκυρα και άνθισε, διότι σε όλες τις Εκκλησίες του νησιού έψαλαν σ’ αυτό το ύφος, σ’ αυτόν τον παλμό.
      Οι Κερκυραίοι καλλίφωνοι ψάλτες με τους βοηθούς τους συνέπαιρναν και συγκινούσαν τους ευλαβείς Χριστιανούς, οι οποίοι σιγόψελναν και έτσι λαός και κλήρος έστελναν στον ουρανό σαν ευωδιαστό λιβάνι τις ουράνιες μελωδίες τους. Ο τρόπος αυτός της ψαλτικής είναι αυτός, που και σήμερα ακόμα ευτυχώς, ακούγεται στις τελετές και λιτανείες του Αγίου μας, όπως τον παραλάβαμε ανόθευτο από τους προγόνους μας Κερκυραίους ιεροψάλτες, και σε αρκετά χωριά. Ξεκίνησαν οι Κερκυραίοι να καλλιεργούν το είδος αυτό της εκκλησιαστικής μουσικής αφότου κάποιοι Κρήτες ιεροψάλτες, θέλοντας να αποφύγουν τον Τούρκο κατακτητή, έφτασαν πρόσφυγες στο νησί μας, μεταφέροντας εδώ το λεγόμενο  ΄΄Κρητικό ιδίωμα΄΄, ένα είδος πολυφωνικής Βυζαντινής μουσικής .
        Με βάση λοιπόν αυτά τα ακούσματα  και την Βυζαντινή μουσική, που έψαλλαν μέχρι τότε, οι Κερκυραίοι δημιούργησαν ένα καινούριο είδος πολυφωνικής μελωδικότατης και γλυκύτατης εκκλησιαστικής  μουσικής, βγαλμένη μέσα από τα βάθη της καλλιτεχνικής ψυχής τους.
      Οι περισσότεροι ασφαλώς θυμούνται τον μακαριστό Μητροπολίτη μας, τον Μεθόδιο, ο οποίος με την μελωδικότατη γλυκιά φωνή του απέδιδε θαυμάσια τους Κερκυραϊκούς ύμνους. Αλλά και ο Πολύκαρπος και ο Τιμόθεος οι διάδοχοί του, αγαπούσαν και εκτιμούσαν τον τοπικό αυτό μουσικό θησαυρό και σε κάθε ευκαιρία προσπαθούσαν να ψάλλουν όσο γνώριζαν είτε το ΄΄Φως Ιλαρόν΄΄, ή το ΄΄Κατευθυνθήτω΄΄ , είτε άλλα τροπάρια θαυμάσια στην ακοή.
      Αλλά και το σύνολο των Ιερέων γνώριζαν και έψαλλαν αυτές τις θαυμάσιες μελωδίες, με τις ωραίες Κερκυραϊκές φωνές τους, αλλά και οι ανιδιοτελείς Κερκυραίοι ψαλτάδες,  με τους πολλούς και αυτοσχέδιους βοηθούς τους, που πλαισίωναν τις εκκλησιαστικές μας χορωδίες.
     Τώρα στην Κέρκυρα,   ο Μητροπολίτης μας  κ. Νεκτάριος,  αν και μια ζωή έχει συνηθίσει άλλα ακούσματα, με αγάπη περισσή έχει αγκαλιάσει την προσπάθεια που γίνεται, για να περισώσουμε την ουράνια αυτή μουσική που αποτελεί την Εθνική Εκκλησιαστική κληρονομιά της Κέρκυρας.
        Την  μουσική μας αυτή  αγκάλιασαν μεγάλοι άνθρωποι, όπως ο Νικόλαος Μάντζαρος, ο οποίος έγραψε την ομώνυμη λειτουργία με βάση τα ακούσματα της εποχής, ο Αρίστος Μοναστηριώτης, ο οποίος με βάση το Κερκυραϊκό μοτίβο έγραψε θαυμάσιους εκκλησιαστικούς ύμνους και άλλοι πολλοί.
     Ο μακαριστός καθηγητής του Ιονίου Πανεπιστημίου Μάριος Μαυροειδής κατέγραψε σε Ευρωπαϊκή μουσική την παράκληση του Αγίου μας και την Οκτώηχο, αλλά και άλλες προσπάθειες έχουν γίνει ώστε να καταγραφεί όλος αυτός ο μουσικός θησαυρός. Εις τον Εσπερινό της Αγ. Βαρβάρας το 2005, χοροστατούσε μαζί με τον Μητροπολίτη μας, ο Μητροπολίτης Ναυπάκτου κ. Ιερόθεος, ο οποίος εξεφράσθη με τα καλύτερα λόγια για την τοπική μας ψαλτική.
        Αλλά και ο Αρχιεπίσκοπός μας κ. Χριστόδουλος*, όταν πριν χρόνια χοροστατούσε στον Εσπερινό του Αγ. Σπυρίδωνος, που έψαλλε πολυμελής βυζαντινός χορός, ζήτησε από τον καλλίφωνο π. Κων/νο Τζαφέστα, εφημέριο του Μητροπολιτικού μας Ναού, να ψάλλει με τον Κερκυραϊκό τρόπο το Απολυτίκιο του Αγίου μας, γεγονός που γέμισε χαρά όλους τους προσευχομένους Κερκυραίους.
        Όμως  και  όταν  χοροστατούσε  στον  Εσπερινό  του  Αγίου μας  ο  νυν  Μητροπολίτης  μας,  και στον Εσπερινό της Αγίας Θεοδώρας και άρχισε να ψάλλει το τριπλό Κερκυραϊκό ΄΄Κύριε ελέησον΄΄, τότε όλοι μαζί ΄΄εν ενί στόματι΄΄ κληρικοί και λαϊκοί, γεμάτοι ιερό ενθουσιασμό και ιερή συγκίνηση, ψάλλαμε το ΄΄Κύριε ελέησον΄΄.
       Αλλά  και στον Ιερό Ναό που λειτουργώ, όταν στην Λειτουργία ψάλλω το Εισοδικόν**, όλος ο κόσμος συμμετέχει διότι μιλάει στην Κερκυραϊκή ψυχή η δική της ψαλτική.
      Είναι  πάρα  πολλά τα γράμματα που λαβαίνουμε απ’ όλον τον κόσμο που κυκλοφορεί το CD με την Κερκυραϊκή ψαλτική***, απ’ την Ακαδημία Αθηνών, τον Αρχιεπίσκοπο, Επισκόπους, κληρικούς και λαϊκούς οι οποίοι εκφράζουν τον θαυμασμό τους γι’ αυτή την σπάνια Ιερή ψαλμωδία.
       Εύχομαι να βρεθούν οι κατάλληλοι άνθρωποι που θα αναδείξουν και θα αξιοποιήσουν τον μεγάλο αυτό θησαυρό.

*   To 2007 που γράφτηκε το άρθρο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών & πάσης Ελλάδος ήταν ο μακαριστός κυρός Χριστόδουλος
**    Ο π. Κώστας συνήθιζε να ψάλλει το Εισοδικό στα Κερκυραϊκά.  
***  Εδώ κάνει λόγο για τον ψηφιακό δίσκο Κερκυραϊκής ψαλτικής που  με δική του πρωτοβουλία,  σε συνεργασία με το φωνητικό σύνολο ΄΄τ’αργαστήρι΄΄, κυκλοφόρησε η Μητρόπολη  το 2000 και επανακυκλοφόρησε από την Χορωδία Κερκύρας το 2010.